Kronika Parafii Mrocza

• 1113 - Krajna związana z Polską po zdobyciu przez Bolesława Krzywoustego Nakła weszła w skład Wielkopolski jako kasztelania nakielska.
• 1202 - Po śmierci Mieszka St. syn Władysław Laskonogi.
• 1243 - Odonic (synowie: Przemysław i Bolesław).
• 1288 - Pierwsza wzmianka o rycerskiej i targowej osadzie: „Mroscha" (Mrocza).
• 1308 - Krajna po opanowaniu przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego pograniczną ziemia narażoną na ich napady zbrojne.
• 1330 - Krzyżacy zdobyli i spalili Nakło. Nakło otrzymuje zamek murowany, a na Krajnie zaczęto budować dwory  obronne  murowane jak w Orlu, Witosławiu i w Mroczy.
• 1370 - Po śmierci króla Kazimierza Wielkiego pojawienie się rycerza i w pełni zaangażowanego czynnie politycznie, ponadregionalnie Arnolda z Wałdowa, założyciela miasta „Mroczy", z godłem głowy koziorożca. Wojna domowa kandydatów na następców tronu.
• 1382-1386 - Wojna Grzymalitów i Nałęczów z udziałem Wałdowskich
• 1390 - Arnold z Wałdowa piastuje urząd burgrabiego poznańskiego.
• 1391 - Arnold z Sędziwojem z Szubina w poselstwie polskim do Malborka.
• 1393 - Pierwszy młyn w Mroczy (jednokołowy - przerabiał dziennie 500-700 kg ziarna).
• 1393 - (przed) Arnold właścicielem targowej osady Mrocza, której mieszkańcy nazwani byli zagrodnikami przy kościele św. Krzyża z wikaryjką i szpitalem.
• XIV wiek - Pierwsze wiatraki (zbożowe młyny).
• 1393 - 17 VIII - wieś Mrocza dla zasług Arnolda z Wałdowa podniesiona przez króla Władysława Jagiełłę do rangi miasta na prawie magdeburskim.
• 1393 - Utworzenie parafii św. Mikołaja i Kościoła dzięki staraniom i fundacji Arnolda z uposażeniem 2 łanów (30ha), ks. Bożogrobiec z Sępolna.
• 1409 - 6 VIII - Wojna Krzyżaków z Polską.
• 1410 - 24 VI - Pospolite ruszenie szlachty pod Mroczą.
• 1410 - 15 VII - Zwycięska bitwa pod Grunwaldem. 
• 1410 - 10 X - Zwycięska bitwa pod Łąckiem (Koronowem) nad wojskami z Inflant.
• XV wiek -  Szkoła parafialna - jednoizbowa (udokumentowana w połowie XVII wieku)¹.
• XIV/XV wiek - Napływ do Krajny i Mroczy ludności z Niemiec, Szkocji, Irlandii i Czech.
• 1428 - Pierwsza wzmianka o proboszczu „Szymonie".
• 1431 - Krzyżacy najeżdżają Krajnę, paląc Koronowo, Kamień, Sępolno, gdzie zabili 400 chłopów i zniszczyli Łobżenicę.
• 1431 - 13 IX - Zwycięska bitwa Krajan pod Dąbkami k. Wyrzyska (wojska z Inflant).
• 1454 - Klęska pospolitego ruszenia pod Chojnicami.
• 1454 - 21 IX - Król Kazimierz Jagiellończyk podczas wojny z Krzyżakami oblegając Chojnice zabrał z kościoła w Mroczy kielichy i inne złote kosztowności celem wykupu zamku z rąk najemników krzyżackich.
• 1456 - Koronacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.
• 1458 - Wzbogacenie uposażenia kościoła przez Katarzynę Kraskę z Wałdowskich, z dwóch do trzech łanów (razem około 50 ha).
• 1500 - Napływ do Krajny i Mroczy Żydów.
• 1512-1822 - Krajna i Mrocza przyłączona do Archidiakonatu Kamieńskiego.
• 1562 - Właściciel Janusz Latalski.
• 1578 - Z rejestru skarbowego: Stare Miasto: Katolicy 60 domów2. Nowy Rynek: Niemcy 14 domów własność dziedzica miasta, 23 lokatorów.
• 1582 - Wzmianka o kościele św. Krzyża. Pierwsza wzmianka (zachowana) o burmistrzu Stanisławie Włoczych. Wznowienie dokumentów lokacyjnego na przywileje dla miasta.
• XVI wiek - Do parafii mroteckiej należały: miasto Mrocza, Chwałka młyn, Drążno, Drążonek, Kosowo, Konstantowo, Krukówko i Wyrza. W dekanacie nakielskim, potem więcborskim. Prawo zwyczajowe. Szpital przy kościele w Mroczy.
• 1606-1629 - Wojna ze Szwedami. Grabież ludności z wszelkiej żywności dla ludzi i zwierząt, co powoduje głód i epidemie cholery, dżumy.
• 1677 - Kościół parafialny w Wyrzy na mocy dekretu arcybiskupa Gembickiego przydzielony do Mroczy wraz z wioskami: Wyrza, Kosowo, Krukówko, Modrakowo, Matyldzin.
• 1649-1653  - Ks. proboszcz Judycki. 
• 1649 - 03 VIII - Bractwo św. .Aniołów Stróżów.
• 1652 - Właściciel Mroczy Działyński. Wzmianka o spalonym Kościele św. Krzyża z wikaryjka (ubogie uposażenie).
• 1653 - Kościół św. Kazimierza w Wyrzy ruina.
• 1652-1653 - Pole spisane podczas wizytacji. 2 łany z przymiarkami i łąkami.
• 1656 - 15 III - Konfederacja antyszwedzka - zdobycie Nakła i Bydgoszczy.
• XVII wiek - Szpital za miastem.
• XVII/XVIII wiek - Krzyż z dzisiejszej bocznej nawy pochodzi z tego okresu. Początek nowego miasta dla Niemców i Żydów celem podniesienia dochodu właściciela miasta.
• 1700 - Nowa sukienka barokowa trybowana w obrazie M.B. Częstochowskiej.
• 1700-1721 - Trzecia wojna szwedzka. Klęska dla powiatu nakielskiego. Mrocza dwa razy spalona.
• 1704 - Wojna domowa - grasowanie po Krajnie zwolenników Sasa i Rosjan.
• 1708-1712 - Dżuma.
• 1710 - 30 - I Przywilej dla Bractwa rzemiosła garncarskiego od właścicieli Mroczy P. Fr. M. Działyńskich. 
• 1713 - Nowy, ostatni drewniany kościół pod wezwaniem św. Mikołaja z dwoma wieżyczkami, przy ul. Kościelnej.
• 1721 - Okres walk religijnych. Katolicy usiłują pozbyć się innowierców.
• 1722 - Dzwon: Divini Auxilio Ć 98 cm, wys. 73 cm. Odlany u Michaela Wittwerka w Gdańsku w 1774 r. – Matka Boska z Dzieciątkiem.
• 1740 - Drugi mniejszy dzwon także z Gdańska.
• 1744 - 6 % Żydów posiadało w Mroczy synagogę (bożnicę przy Placu Wolności.
• 1763 - Agresja Prus.
• 1764-1788 - Ks. Prob. Dominik de Linde.
• 1766 - Parafia Drzewianowo z wioskami: Drążno, Drążonek, Mierucin, Krukówko, Prosperowo i Słupówko przyłączone do Mroczy.
• 1768 - Bractwo Różańcowe i Straż św. Józefa. Konfederacja Barska: walka w obronie złotej wolności i katolicyzmu. Udział wzięło 10 mroczan i 20 sępolan.
• 1770 - "Pia Unio" z polecenia Prymasa Polski Józefa Poniatowskiego dla ratowania Polski przed rozbiorami: Mrocza - Nakło - Sadki - Wąwelno - Zabartowo - Więcbork - Łobżenica. Mrocza przed rozbiorami liczyła 385 mieszkańców w 92 domach. Zagarnięcie Pn. Wielkopolski przez Prusaków i grabienie całej pod pozorem utworzenia kordonu sanitarnego dla Brandenburgii.
• 1772 - 05 VIII - I rozbiór Polski.
• 13 wrzesnia zainstalowano w Mroczy tablicę z czarnym orłem. Król pruski Fryderyk II wezwał duchowieństwo i wszystkie stany polskie do złożenia mu w Malborku hołdu wierności poddańczej.
• 27 września złożył hołd burmistrz Mroczy Paweł Wielecki i sędzia Michał Kowalewski.
• We wrześniu pozbawiono polskich urzędników stanowisk. Przejęto wszystkie dobra biskupie, klasztorne i wiele innych.
• 1773 - Fiskalna działalność władz pruskich.4 stycznia ustalono opłaty za chrzty.śluby i pogrzeby.
• 1776 - Systematyczne germanizowanie miasta Mroczy i parafii. 
• 1780 - Pożar miasta i zniszczenie budynków kościelnych. 
• 1785 - Herb Mroczy, który zachował się w pieczęci: biała owca na niebieskim tle. 
• 1785-1871 - Kapitał Kościoła w Mroczy od synagogi w Sępolnie i Złotowie.
• 1787 - Zbudowanie ewangelickiego zboru przy ul. Dworcowej.
• 1788 - W grudniu umiera ks. prob. de Linde."
• 1789-1838 - 16 I przychodzi ks. prób. von Kalkstein. 
• 1789-1806 - Budowa budynków kościelnych (plebania).
• 1789 - Rozporządzenie z Urzędu, by rozebrać wieżę kościelną z dzwonnicą. Budowa nowej, drewnianej dzwonnicy obok kościoła z czterema dzwonami.
• 1794 - Wprowadzenie pruskiego Kodeksu Karnego zezwalającego na łamanie kości kołem, palenie na stosie, wleczenie na plac egzekucji, kara chłosty. Za należenie do tajnych związków kara śmierci.
• XVIII wiek - Biblioteka parafialna i szkolna - 51 tomów - o wszechstronnej specyfikacji [5].
• Główny ołtarz w kościele św. Mikołaja z fragmentami sznycerskimi i dwoma figurami Świętych.
• 1805 - Kościół przeznaczony na rozbiórkę - sprzedany na licytacji za 102 talary.
• 1807-1815 - Część Krajny w Księstwie Warszawskim.
• 1808 - Pożar miasta. Epidemia dżumy.
• 1818 - Mrocza włączona do powiatu wyrzyskiego.
• 1821 - Parafia Mrocza włączona do diecezji gnieźnieńskiej. Epidemia cholery.
• 1828 - Rozbiórka kościoła.
• 1830-1833 - Budowa nowego, murowanego, jednonawowego kościoła, bez wieży, za 2411 talarów.
• 1831 - Epidemia cholery.
• 1837 - Mrocza liczy 808 mieszkańców.
• 1838 - Umiera ks. prób. Józef von Kalkstein.
• 1840-1851 - Proboszczem ks. Łazarz Sąchocki, ur. 1791 r., a umiera 10 X 1851 r. w Bydgoszczy.
• 1842 - Epidemia cholery.
• 1847/48 - Budowa nowej plebanii po długoletnich staraniach schorzałego proboszcza z powodu starego, wilgotnego, niezdrowego mieszkania.
• 1851 - Ks. Badurski podejmuje po ks. Sąchockim dalsze starania o pozwolenie na rozbudowę zbyt małego kościoła.
• 1852-1877 - Proboszczem - ks. Weiss.
• 1852-1857 - Proces parafii z władzami państwowymi o pieniądze ze spadku po ks. prób. Sąchockim, które były przeznaczone na remont kościoła i budynków plebańskich.
• 1860 - Epidemia cholery.
• 1861 - 18 III - Na mocy uchwały Najwyższego Trybunału "Fiskus" przejął obowiązek finansowania remontów, rozbudowy kościoła i budynków plebańskich. (Nie zrealizował!)
• 1860-1863 - Fakt ożywienia nastrojów patriotycznych spowodował zakaz nabożeństw, procesji i demonstracji na zewnątrz kościoła.
• 1861 - W marcu wychodzi zarządzenie, by procesje odbywały się za pisemną zgodą policji. Nieprzestrzeganie zarządzenia będzie karane grzywną w wysokości 5-50 talarów.
• 1863 - Powstanie styczniowe. Zbiórka pieniężna, odzież, bandaży i broni dla powstańców. Z bronią do powstanie poszli: Julian Brocki. Antoni Górecki. Sylwester Nowakowski, Antoni Osysek, Piotr Pasternak i inni.1870/99 - Wydawanie dalszych ustaw przeciw Polakom.
• 1873 - Przymus szkolny od 5 do 14 roku życia.
• 1876 - Obowiązkowa nauka w szkole w języku niemieckim, za wyjątkiem religii w najniższych klasach w języku polskim. Nauczyciele uczący w języku polskim zostali przeniesieni w głąb Niemiec lub zwalniani ze szkoły i z urzędów.
• 1877-1894 - Proboszczem ks. Kazimierz Dobrowolski. ur. 22.03.1818. zmarł w 1894 r. Dalsze starania o rozbudowę kościoła.
• 1877 - We wrześniu Gardzielewski i Ostrowski rozpoczynają nauczanie religii katolickiej.
• 1884 - Mroczą liczy 1665 ludności.
• 1893 - 18 II - Testament ks. Dobrowolskiego: 6000 grzywien na powiększenie kościoła i 1600 Mk na rozbudowanie wieży.
• 1894-1926 - Proboszczem ks. dziekan Kazimierz Gidaszewski. 32 lata starań o pozwolenie na budowę nowego kościoła.
• 1895 - Nakaz głoszenia kazań w języku niemieckim i sprzeciw ks. Proboszcza. Nabożeństwa patriotyczne w każdą rocznicę Powstania Styczniowego. Ustanawia się Arcybractwo Matek Chrześcijańskich.
• 1896 - Reaktywowanie Bractwa św. Aniołów Stróżów z r. 1649. Powstaje Związek Młodzieży Katolickiej przez władze pruskie uznane za związek polityczny.
• 1896 - Powstaje chór kościelny „Cecylia".
• 1900 - Nowe zarządzenia w sprawie nauczania w szkołach. Codziennie na lekcji czytanie Biblii w języku niemieckim celem wykorzenienia przesądów katolickich i zmniejszenia przywiązania do nietolerancji księży. W szkołach wiejskich uczono jedynie czytania, niekiedy pisania, rachunków i podstaw religii.
• 1903 - Nowa szkoła elementarna przy ul. Dworcowej. Osiem szkół wiejskich: w Białowieży, Drążnie, Drzewianowie, Kosowie, Ostrowie, Wyrzy. Na niższym szczeblu szkół ważną rolę odgrywało nadal duchowieństwo.
• 1905 - Nowy zbór ewangelicki przy ul. Dworcowej, obok szkoły.
• 1906 - Powstaje Dom Modlitw „Zielonoświątkowców" (Frommy) nazywani dla ich pobożności, czytywaniu Biblii i pism religijnych z USA. Najwięcej zwolenników posiadali w okolicznych wsiach: Skoraczewo, Pęperzyn. Do 1939 r. kaznodzieją ich był P. Wolter.
• 1906/7 - Strajk szkolny w szkołach w Mroczy i w 8 szkołach należących do rejonu szkolnego Mroczy. Gdy władze szkolne odrzuciły petycje Polaków o wprowadzenie w szkołach religii w języku polskim, dzieci odmówiły uczestniczenia w lekcjach w języku niemieckim. Rodzice popłacili mandaty, stosowano areszt, a kierownik szkoły, Roman Stojaczek, został zwolniony ze stanowiska. Wobec dzieci zastosowano chłostę, w wyniku której zmarła Pelagia Palacz.
• 1909 - Powstaje Towarzystwo św. Wincentego a Paulo.
• 1909-1910 - Budowa Domu Katolickiego. Zainicjował ją ks. Gidaszewski wraz dozorem kościelnym w składzie: Józef Pajzderski, Roman Mściszewski, Józef Szwajkowksi, Stanisław Dzieszka. [6]
• 1910 - Pozwolenie na postawienie Figury Najświętszego Serca Jezusowego przy ulicy Kościuszki i Drzewianowskiej.
• 1913 - Towarzystwo Młodzieży Katolickiej.
• 1914 - 09 I Zatwierdzenie przez Ministerstwo planu budowy nowego kościoła z wieżą w stylu barokowym na 1000 miejsc, w tym 250 siedzących i 60 dla dzieci. Kościół trzynawowy. Koszt budowy - 150000 marek. Projektowany przez G. Stocka z Gniezna, za który zapłacono 600 marek, 1 sierpnia wybucha I wojna światowa, co powoduje odroczenie budowy nowego kościoła do zakończenia wojny. Po wojnie z powodu dewaluacji zabrakło pieniędzy na budowę.
• 1917 -  Dzięki aktywnej działalności proboszcza i rodziców nastąpiło przywrócenie nauki religii w języku polskim.
• 1919 - 5 I w związku z Powstaniem Wielkopolskim mroczanie zachęceni przez ks. Proboszcza stworzyli Radę Ludową na plenarnym zebraniu w Domu Katolickim w wieczór sylwestrowy. Rozbroili stacjonujący w Mroczy Grentzschutz. 30 ochotników walczyło w bitwach o Ślesin, Kcynię, Szubin, Rynarzewo, a w końcu 1920 r. o Warszawę i Polskę. Niektórzy powstańcy zginęli, inni stracili wzrok i zdrowie, a pozostałych w 1939 r. spotkała zemsta ze strony miejscowych Niemców.
• 1920 - W Mroczy było 2300 mieszkańców.
• 1920 - 22 I, po 148 latach niewoli, wkroczyło do Mroczy polskie wojsko entuzjastycznie witane przez mroczan. [7]
• 1921 - Powstaje plan większego kościoła. Parafia Mrocza zostaje przyłączona do Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
• 1923 - Parafia składa się z Mroczy (3470 dusz) i 16 wiosek.
• 1925 - Ks. kard. prymas Hlond 25 lipca eryguje 3 nowe parafie:

         1) Mrocza św. Mikołaja i wsie Białowieża, Chwałka, Dąbrowice, Konstantowo; 

         2) Wyrza św. Kazimierza oraz Kosowo, Modrakowo, Maryldzin; 

         3) Drzewianowo św. Anny oraz Łukowiec, Mierucin, Słupówko i Słupowo; 

         4) Mrocza św. Krzyża oraz Drążno, Drążonek i Krukówko.

• 1926 - 18 III, w wieku 75 lat, umiera gorliwy duszpasterz i patriota ks. Kazimierz Gidaszewski, nie doczekawszy się realizacji swych długoletnich (32 lata) starań o budowę nowego kościoła.
• 1926/27 - Ks. Bogacz, organista Józef Szwajkowski senior (w 1927 - K. Szwajkowski jun.)
• 1927-1939 - Proboszczem ks. M. Rochowiak (ur. 1890, święcony w 1914).
• 1930 - Wystrój wnętrza ze starego kościoła przeniesiono do Domu Katolickiego, gdzie w czasie budowy odprawiano nabożeństwa. Likwidacja cmentarza i powiększenie placu pod budowę. Rozbiórka starego kościoła. 
• 1930-1932 - Budowa nowego kościoła (5 naw, styl neobarokowy) wg projektu arch. Soczkiewicza. Budowę kierował Jarocki z Bydgoszczy.
• 1935 - Ks. wik. Wilhemi - założył I Koło ministrantów
• 1936 - Ks. wik. Strużyna
• 1936-1939 - W Domu Katolickim prowadzona jest przez siostry Służebniczki Niepokalanej NMP ochronka.
• 1937-1939 - Ks. wik. H. Walkowski (wyświęcony w 1934 r.), organistą jest Henryk Watkowski.
• 1939 - Zamknięcie kościoła przez okupanta. 2 września areszt domowy księży. 11/12 listopada w Paterku k/Nakła zostali straceni ks. proboszcz Rochowiak i ks. wik. Walkowski oraz dwie siostry.